De maatschappelijke tender als route naar lokaal eigendom

19 april 2021 - Hoe krijgen we de grootschalige productie van elektriciteit met wind en zon in lokale handen? Het is één van de grote vragen in de RES-opgave. Terwijl de media bol stonden van het gebrek aan lokaal eigenaarschap en naar het buitenland vloeiende rendementen, boog het GEA zich met de partners Klimaatverbond Nederland en Energie Samen Gelderland (ESG) op de achtergrond over een oplossing. In nauw overleg met het veld ontdekten ze de maatschappelijke tender als ‘…een kansrijke route’.

Het is bekende kost: grootschalige opwek met zon en wind heeft ook grote ruimtelijke en landschappelijke impact. Dat betekent dat ruimtelijke wet- en regelgeving een prominente rol spelen in realisatie en gunningstrajecten. In de praktijk krijgen grootschalige projecten met langdurige besluit- en juridische trajecten te maken. Eén van de belangrijkste oorzaken ligt in de bezwaren van direct omwonenden of indirect betrokkenen. Veelal gaan die over aangezicht en geluid.

Hogere slagingskans

Projecten daarentegen waarbij omwonenden nauw betrokken zijn of waarbij sprake is van lokaal eigendom, kennen een hogere slagingskans en een kortere doorlooptijd. Immers: de baten blijven in de omgeving en de omgeving profiteert. Niet voor niets is het lokale eigendom als streven vastgelegd in het Klimaatakkoord. Bovendien kennen lokale partijen als (mede)ontwikkelaar de omgeving en de mensen rondom het project. Met de lokale omgeving als mede-eigenaar en dus mede-ontwikkelaar, worden de beste voorwaarden geschapen voor een gelijkwaardige en open samenwerking met andere partijen.

Wettelijk verankeren

Tot nu toe ontbreekt het echter nog aan een goed instrument om dit streven wettelijk te verankeren in gemeentelijke vergunningverlening. Dat is dan ook de inzet geweest van het Gelders Energieakkoord (GEA), Energie Samen Gelderland (ESG) en Klimaatverbond Nederland. Met steun van het ministerie van Economische Zaken (DuurzaamDoor) en in afstemming met de provincie Gelderland, het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (NP RES) en de hulp van ambtenaren, coöperanten en andere deskundigen, ontdekten zij de maatschappelijke tender als kansrijke route.

Schaarste

De maatschappelijke tender werkt in zeven heldere stappen naar gemeentelijke gunning. Het proces start met een uitgangspuntennotitie (1) waarin de gemeente transparant en (ruimtelijk) inzichtelijk maakt hoe zij in de komende jaren wind- en zonneparken in stappen wil ontwikkelen. Het creëren van schaarste van locaties is daarbij een belangrijk gegeven. Dat genereert aanbod en een keuzepalet. Daarna volgt een marktconsultatie (2) en de voorbereiding van een mogelijke greendeal (3). Met deze eerste stappen kan de uitgangspuntennotitie definitief worden gemaakt (4) en start de selectie van partijen. Dat gebeurt in een eerste ronde (5) op basis van het ruimtelijk kader. In een tweede ronde (6) vindt selectie plaats op basis van de maatschappelijke wensen. In deze stap komen de maatschappelijke criteria aan bod als ‘aanvullende eisen’. De laatste stap is de daadwerkelijke gunning (7).

Uitnodigen

Waar in een klassieke lijn van vergunningverlening sprake is van ‘toelatingsplanologie’, kun je hier spreken over ‘uitnodigingsplanologie’. In het eerste geval toetst de gemeente vergunningen aan een beleidskader en de wet Ruimtelijke Ordening. Bij de maatschappelijke tender daarentegen neemt de gemeente actief regie door partijen expliciet te horen en uit te nodigen én langs een methodische wijze te selecteren. Er is overigens ook een derde scenario denkbaar waarbij de gemeente zélf duurzame energie projecten gaat ontwikkelen.