Helga Witjes: “We hebben 1,8 maal Gelderland nodig om alles in te passen.”

15 juli 2022 - Binnen het GEA-netwerk delen we graag inzichten, ideeën en initiatieven die de Gelderse klimaatopgave helpen opschalen en versnellen. Daarin zijn we vooral een bottom-up beweging. Maar tegelijk willen we een podium geven aan wat er bestuurlijk leeft. Vandaar het initiatief om periodiek een podium te bieden aan de Gelderse ‘spelverdelers’ op klimaatgebied. Dat doen we in de vorm van een interview-reeks. Vandaag de start met provinciaal gedeputeerde Helga Witjes, (vooral) verantwoordelijk voor mobiliteit, economie en innovatie.

U bent over uw eerste ‘100 dagenperiode’ heen. Hoe ervaart u het om provinciaal bestuurder te zijn? Is uw beeld van de provincie veranderd?
“Ik voel me hier echt op m’n plek. Misschien stond ik in mijn vorige functie (wethouder Financiën en Economie in Lingewaard, red.) nog net iets dichter bij de inwoner maar hier weten de mensen je ook wel te bereiken, hoor. Wat opvalt is dat je hier nóg meer met een integrale blik naar de opgaven kijkt. Alles komt hier samen in de ruimte. Alles raakt alles maar de ruimte is beperkt. Dat is één grote puzzel. Je hebt opdrachten vanuit het rijk te vervullen naast de ambities vanuit de regio’s en gemeenten. We hebben 1,8 maal Gelderland nodig om alles in te passen wat we zouden moeten en willen. Dat betekent passen en meten.”

Wat drijft u in uw werk als bestuurder/ gedeputeerde? Waar staat u ’s ochtends voor op?
“Dingen verbeteren. Dat ben ik. Er liggen nog zo veel mogelijkheden en als er dan belemmeringen opduiken, dan wil ik die aanpakken. Je kunt wel zeggen dat ik van het aanpakken ben.”

Waar en hoe merken we dat?
“Nou, denk aan de circulaire economie. Daar hebben we al enorm veel gewonnen. Circulair is al lang geen opbouwwerk meer. Je kunt daar inmiddels prima je geld mee verdienen. Maar als een bedrijf een gebouw ontmantelt voor hergebruik moet er eerst voor iedere grondstof een predicaat van goedkeuring komen. En dat kost zó veel tijd. En zó veel geld. Aan regelgeving ontkom je natuurlijk niet - is vaak ook landelijk en zelfs Europees bepaald - maar ik kan wel m’n invloed gebruiken om toch vooral te versimpelen en verkorten. Ook zijn er zo veel bedrijven die zulke mooie dingen ontwikkelen maar tegelijk tegen zulke hoge aanloopkosten aanlopen dat ze afhaken terwijl anderen zo intrinsiek gedreven zijn dat ze gewoon doorgaan. Precies die barrières moeten we slechten. Door aan te kloppen bij de tweede kamer of het ministerie of waar dan ook. Soms kunnen we een rol spelen om die onrendabele top te verlagen. Ik wil vooral voorbeelden laten zien waar het gewoon kan om andere bedrijven te inspireren zodat ze zelf ook hiermee aan de slag gaan.”

Rekent u de klimaatdoelen ook tot uw (mede-) verantwoordelijkheid? In hoeverre raakt de klimaatopgave uw portefeuilles? Bestaat er een aparte mobiliteitsopgave voor betere bereikbaarheid naast die van emissieloze mobiliteit?
“Dat moet en kun je niet los zien van elkaar. Het mobiliteitsbeleid is gebouwd op slim én schoon. En ik voeg er zelf altijd nog graag de s van samen aan toe. Samen met werkgevers en gemeenten werken we aan gedragsbeïnvloeding om mensen te verleiden vaker de auto te laten staan en het ov te pakken, te gaan carpoolen, fietsen of thuis te werken. Wij zorgen dan vooral voor de best mogelijke infrastructuur die dat haalbaar maakt. Daarnaast zie je groei van het circulair onderhoud van wegen en fietspaden. Dat wordt steeds meer lonend, zeker nu de grondstofvoorziening hapert en de prijzen stijgen door de oorlog in Oekraïne. Ondernemers geven dat zelf ook terug.”

“Als wetgeving averechts werkt moeten we zien dat we er afscheid van nemen.”

Maar dan nog, gaat het eigenlijk wel hard genoeg met die transitie naar uw idee? We moeten versnellen en opschalen maar die klimaatdoelen lijken zelfs steeds verder buiten bereik te komen.
“Ja, daar ligt zeker een zorg. We zouden allemaal wel harder willen maar ja, mensen moeten wel willen en kunnen. Toch ben ik hoopvol. We werken aan het vergroenen van het goederenvervoer, zoals met bijvoorbeeld Clean Energy Hubs - met laadpunten voor alternatieve schone brandstoffen. Ook denk ik bijvoorbeeld aan een project in de Achterhoek met Logistics Valley. Daar hebben we logistieke bedrijven voorzien van een zero-emissie truck. Acht ondernemers kregen ‘m ieder een maand om uit te proberen. Ze zagen van tevoren behoorlijk wat beren op de weg. Maar wat bleek: ze konden allemaal gewoon bijna 100% van hun planning realiseren. Dan is het nu een kwestie van verder opschalen. Maar ook hier merk je dat wetgeving in de weg zit. Dat je bijna wordt gestraft als je dit soort dingen doet. Als wetgeving averechts werkt moeten we zien dat we er afscheid van nemen. Je moet uit kunnen gaan van de kracht van de branches. Het heeft even geduurd voordat ondernemers aan de slag gingen met het klimaat maar nu er actie op zit moeten we belemmeringen wegnemen zodat ze echt doorgaan.

We stoppen ondertussen ook heel veel geld in innovaties. Denk aan het energie-innovatiecluster Connectr, waar de koning het testcentrum van Elaad voor allerlei soorten laadpalen heeft geopend. Een plek waar ze uitvinden hoe slim laden iets oplevert voor de netcongestie. En die testfaciliteiten zijn op Connectr ook weer door andere ondernemers en onderwijs te gebruiken. Dat versnelt en stimuleert andere ondernemers weer bij hun innovaties.”

En denkt u echt dat er in 2030 alleen maar elektrische auto’s als nieuw worden verkocht? Hoe en waar moeten die dan opladen?
“Samen met Overijssel werken we aan de zogeheten GORAL, de Gelderse/Overijsselse Regionale Agenda Laadinfrastructuur. Daarin ondersteunen we de gemeenten met de aanbesteding aan Vattenfall om die structuur in Oost-Nederland te realiseren. Bijna alle gemeenten doen mee. Zo kunnen we gelijke tred houden met het plaatsen van laadpalen bij de verkoop van elektrische auto’s.”

Bent u zelf als provincie het beste voorbeeld als het om het klimaat gaat?
“Nou, het kan altijd beter natuurlijk maar ons wagenpark wordt nu verder geëlektrificeerd, we fietsen elektrisch en we proberen zoveel mogelijk circulair te bouwen. Zoals bij de Prinsenhof, ons oude gebouw, dat is helemaal circulair ontmanteld.”

Wat vindt u van de kritiek dat oplossingen als biobrandstof voor de industrie of CO₂-afvang voor de glastuinbouw maar halve oplossingen zouden zijn omdat er nog steeds sprake is van emissie.
“Ik denk eerlijk gezegd dat je gewoon stappen moet zetten. Voor sommige mensen is het misschien nooit goed genoeg maar iedere verbetering moeten we oppakken. We hebben al die stappen nodig op weg naar een duurzame toekomst.”

“De stijgende energieprijzen missen ondertussen hun effect ook niet. Dat geeft meer druk om in actie te komen.”

De wet Milieubeheer schrijft voor dat bedrijven verplicht zijn om energiebesparende maatregelen te treffen die zich binnen vijf jaar terugverdienen. Toch doet niet elk bedrijf dat nog. Wat vindt u daarvan?
“Dat zit feitelijk meer in de portefeuille van Jan van der Meer (gedeputeerde Klimaat & Energie, red.) maar ik denk dat we daar best meer stappen in kunnen zetten. We bieden de helpende hand met instrumenten als een scan waarmee je kunt zien waar het mis gaat en wat je concreet kunt doen. Maar je merkt dat bedrijven daar toch niet heel hard op lopen. De stijgende energieprijzen missen ondertussen hun effect ook niet. Dat geeft meer druk om in actie te komen.”

Over actie gesproken, hoe gaan we de energietransitie realiseren als er geen mensen zijn voor de uitvoering? Waar halen we die vandaan? Denkt u bijvoorbeeld aan arbeidsmigranten?
“Uh, doelend op het idee om mensen uit Frankijk te halen? Tja, dat is niet zo’n gelukkige uitspraak. Ik kijk liever naar een stevige aansluiting met het onderwijs. Zoals nu bij Connectr gebeurt. Daar zijn de HAN en ROC RijnIJssel aangesloten bij het energiecluster Connectr. Zodat het onderwijs aansluit bij de behoeften van ondernemers en leren waar ondernemers mee bezig zijn. Ik denk dat daar eerder een stuk van de oplossing ligt. Daarnaast zitten er nog steeds heel wat mensen op de bank. Ondanks de krapte. Daar kunnen we ook nog veel meer uithalen. Er zijn hele mooie initiatieven waar mensen uit de sociale werkvoorziening actief zijn bij het hergebruik van materialen. Bovendien zijn we nog steeds een koploper in parttime werken. Waarom verleiden we niet meer mensen om meer te gaan werken? En kijken wat er voor nodig is om bijvoorbeeld van 3 naar 4 dagen te gaan? Dat zou ook al veel schelen.”

Wat is uw beeld van de komende jaren? Hoe optimistisch of pessimistisch bent u als het om de klimaatopgave gaat? En als we er in slagen om de klimaatdoelen te halen, waar ligt dat dan aan? En waar zitten dan de zwakke schakels?
“Volgens mij is bijna iedereen ervan overtuigd dat er meer actie nodig is. Ik ben een optimistisch mens en ervan overtuigd dat we een heel eind gaan komen. De sleutel ligt denk ik in het begrip samen. Als we iedereen, de consument en de bedrijven, in hun kracht zetten en helpen om belemmeringen weg te nemen, moet het lukken. De sturing vanuit het Haagse werkt niet altijd mee. Die is vaak departementaal, en dat bijt elkaar nogal eens.”

“Een netwerk als dit heb je nodig om dit thema steeds op de kaart te zetten en mensen bij elkaar en bij de les te houden.”

Tot slot…hoe kijkt u naar een netwerk zoals het Gelders Energieakkoord? Hoe (on)nodig is zo’n netwerk?
“Een netwerk als dit heb je nodig om dit thema steeds op de kaart te zetten en mensen bij elkaar en bij de les te houden. De tegenstellingen lijken groter te worden. Dan heb je juist de verbinding nog harder nodig. Daar past best wat meer trots bij om te laten zien wat er is bereikt. Mensen willen nou eenmaal bij winnaars horen. Het GEA is geen abstracte club. Ze doen en bereiken iets. Gemeenten horen daar nadrukkelijk bij. Ik denk ook: blijf denken in behapbare stappen. Je krijgt bijvoorbeeld echt niet iedereen op alle plekken uit de auto maar rijd dan in elk geval met een schone brandstof.”